Châu Âu thay đổi ra sao sau khi áp dụng vùng phát thải thấp?

Tuần vừa qua, TP HCM đề xuất lên kế hoạch thiết lập Vùng phát thải thấp (Low-emission zone – LEZ) từ năm 2026, qua việc hạn chế xe máy, ôtô xăng dầu cũ không đạt chuẩn khí thải vào khu vực trung tâm. Lộ trình dự kiến kéo dài nhiều giai đoạn, từ việc siết xe kinh doanh dịch vụ không đạt chuẩn khí thải Euro 2-4, đến mở rộng LEZ sang toàn bộ vành đai 1, và nâng tiêu chuẩn khí thải sau năm 2032. Cùng với hệ thống camera giám sát, các chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang phương tiện xanh cũng được đưa vào đề án nói trên.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình tương tự từ hàng chục năm trước, giúp cải thiện đáng kể chất lượng không khí và thay đổi thói quen di chuyển của người dân. Đặc biệt là tại châu Âu, khi LEZ đã xuất hiện từ đầu những năm 2000 và đến nay phủ khắp hơn 300 thành phố.

Châu Âu đã triển khai LEZ như thế nào?

LEZ bắt đầu được triển khai tại Đức, sau đó mở rộng sang Anh, Pháp, Hà Lan, Ý và nhiều quốc gia khác tại châu Âu. Mỗi nước áp dụng tiêu chuẩn khí thải riêng, thường dựa trên chuẩn Euro, kết hợp biển báo hoặc nhãn nhận dạng phương tiện. Quá trình triển khai thường gồm giai đoạn cảnh báo, sau đó áp dụng phạt đối với các phương tiện không đạt chuẩn khí thải khi đi vào LEZ. Nhiều nơi mở rộng dần phạm vi và siết chuẩn theo thời gian, hướng tới mục tiêu giảm ô nhiễm và khuyến khích chuyển đổi sang phương tiện sạch.

bảng thông báo vùng LEZ tại London. Ảnh: Rex Features

Theo các báo cáo, việc triển khai LEZ đã mang lại những thay đổi tích cực ở nhiều quốc gia châu Âu. Tại Anh, đặc biệt ở London, nồng độ NO2 giảm trung bình 27% trên toàn London, và giảm đến 54% tại một số khu vực trung tâm, đồng thời số xe đáp ứng tiêu chuẩn khí thải cao tăng nhanh, theo số liệu của Transport for London năm 2023. Ở Pháp, Paris ghi nhận nồng độ bụi mịn PM25 giảm khoảng 35%, NO2 giảm 7%, CO2 giảm khoảng 0,4%, theo số liệu của TomTom Traffic Index năm 2022.

Bên cạnh đó, báo cáo của Cơ quan Môi trường Liên bang Đức (Umweltbundesamt) cho thấy sau khi áp dụng Umweltzone ở các thành phố như Berlin, Stuttgart hay Munich, nồng độ NO2 trung bình tại các tuyến đường chính giảm khoảng 10–20%, và chỉ sau vài năm áp dụng, phần lớn xe lưu thông đạt chuẩn Euro 4 trở lên. Tại Hà Lan, theo báo cáo của Rijkswaterstaat vào 2023, các đô thị áp dụng Green Zone và Blue Zone ghi nhận mức giảm NO2 khoảng 20%, đồng thời thúc đẩy quá trình thay thế xe tải, xe buýt cũ bằng phương tiện chạy điện hoặc khí CNG.

Anh

London là một trong những thành phố nổi trội trong vấn đề hạn chế phương tiện gây ô nhiễm khi áp dụng Vùng siêu phát thải thấp (Ultra low-emission zone – ULEZ), yêu cầu xe xăng phải đạt chuẩn Euro 4, xe diesel là Euro 6, nếu không sẽ bị thu phí 12,5 bảng (khoảng 450.000 đồng) mỗi ngày. Nếu không trả mức phí này, tài xế sẽ bị phạt 180 bảng (khoảng 6,4 triệu đồng).

Bảng thông báo vùng phát thải cực thấp (Ultra-Low Emission Zone) của London. Ảnh: TomTom

Ngoài London, thành phố Oxford “mạnh tay” hơn khi từ 2022 đã đưa vào vận hành Vùng phát thải bằng không (Zero emission zone – ZEZ), cấm hoàn toàn xe không phải điện vào trung tâm từ 7-19h, nếu không tài xế phải trả 2-10 bảng/ngày tùy mức độ khí thải của phương tiện, và mức phí này đã tăng gấp đôi vào tháng 8/2025.

Pháp

Tại Pháp, Paris là thành phố đi đầu với vùng phát thải thấp bao phủ hầu hết khu vực nội đô, với việc triển khai LEZ lần đầu tiên vào năm 2017. Hiện xe xăng sản xuất trước 1997 (dưới Euro 2) và xe diesel trước 2006 (dưới Euro 4) bị cấm vào nội đô vào các ngày trong tuần. Chính quyền đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ chỉ cho phép xe phát thải bằng không hoạt động, đồng nghĩa loại bỏ hoàn toàn ôtô xăng và diesel.

Bên cạnh đó, Pháp còn triển khai hệ thống nhãn dán Crit’Air để phân loại xe theo mức phát thải, từ Crit’Air 0 (xe điện, hydro) đến Crit’Air 5 (xe xăng, diesel cũ). Chủ phương tiện phải đăng ký trực tuyến, cung cấp thông tin biển số và giấy tờ xe để nhận nhãn, sau đó dán trên kính trước. Nhãn này quyết định quyền lưu thông của tài xế trong các LEZ. Mức phạt khi xe không đủ tiêu chuẩn đi vào vùng LEZ là 68-135 euro (khoảng 1,8-3,6 triệu đồng).

Nhãn dán Crit’Air 1 (xe xăng Euro 5/6) trên xe tại Pháp. Ảnh: Rivervale

Ngoài ra, Paris cũng đã mở rộng mạng lưới làn dành riêng cho xe đạp, tăng diện tích phố đi bộ, và thử nghiệm “vùng hạn chế lưu thông”, cấm ôtô qua lại trừ phương tiện phục vụ cư dân và giao hàng, giúp không gian trung tâm yên tĩnh và ít ô nhiễm hơn.

Đức

Tại Đức, vùng phát thải thấp (Umweltzone) được triển khai từ năm 2008, ban đầu ở Berlin, Cologne và Hanover, sau đó mở rộng ra hơn 50 thành phố. Quy định yêu cầu ôtô phải dán nhãn màu xanh, vàng hoặc đỏ tùy mức phát thải, trong đó chỉ xe diesel đạt tiêu chuẩn Euro 4 trở lên hoặc xe xăng Euro 1 trở lên, tương đương với nhãn xanh, mới được phép vào trung tâm các thành phố.

Mức phạt cho vi phạm trên là khoảng 80-100 euro (2,5-3 triệu đồng).

Hà Lan

Tại Hà Lan, các vùng giới hạn khí thải (Milieuzones) bắt đầu được áp dụng từ năm 2007, ở các thành phố lớn như Amsterdam, Rotterdam hay Utrecht, chỉ áp dụng cho các xe chạy diesel. Quy định chủ yếu nhắm vào các phương tiện chạy diesel cũ, đặc biệt là xe tải và xe buýt. Đến năm 2025, quy định được siết chặt khi chỉ những ôtô và xe tải nhẹ chạy diesel đạt Euro 4 trở lên mới được phép vào vùng xanh (Green Zone), Euro 5 trở lên được phép vào vùng xanh lam (Blue Zone), và Euro 6 cho phép các xe vào vùng tím (Purple Zone).

bảng thông báo vùng phát thải thấp cấm xe diesel đời cũ tại Hà Lan. Ảnh: AD.nl

Mức phạt khi vi phạm dao động khoảng 80-310 euro (2,1-8,3 triệu đồng) tùy loại xe.

Những ngoại lệ của LEZ

Đáng chú ý, vẫn có những ngoại lệ cho phép phương tiện không đạt chuẩn được lưu thông tại châu Âu vì nhu cầu thiết yếu hoặc lý do đặc biệt. Tại Anh, các loại xe cổ trên 40 năm tuổi, xe cứu thương, cứu hỏa, hoặc phương tiện phục vụ người khuyết tật được miễn trừ. Ở Pháp, Paris cho phép xe mang biển “collection” (xe cổ), xe quân sự, phương tiện phục vụ tang lễ và xe chở hàng hóa khẩn cấp được vào LEZ dù không đạt chuẩn.

Đức cũng áp dụng miễn trừ cho xe cứu hộ, phương tiện đặc biệt phục vụ công trình hoặc sự kiện văn hóa. Tại Hà Lan, các xe chuyên dụng, xe cổ sản xuất trước năm 1988 và một số phương tiện phục vụ cư dân trong khu vực vẫn được phép đi vào, miễn là đăng ký trước với chính quyền.

Hồ Tân