Kế hoạch hồi sinh Intel và tham vọng dẫn đầu công nghệ chip Mỹ

Intel, từng là biểu tượng của sức mạnh công nghệ Mỹ, đã đánh mất ánh hào quang khi tụt hậu trước các đối thủ châu Á như TSMC và Samsung. Với vốn hóa thị trường chỉ còn hơn 90 tỷ USD năm nay, thấp xa so với AMD (270 tỷ USD) và Nvidia (4.230 tỷ USD), Intel đang đối mặt cuộc khủng hoảng chưa từng có.

Cổ phiếu Intel (INTC.O) hôm 25/7 đã giảm mạnh 8% sau khi công ty cảnh báo sẽ rút khỏi ngành sản xuất chip nếu không giành được lượng khách hàng lớn, một động thái có thể là quyết liệt của CEO mới Lip-Bu Tan nhằm cắt giảm chi tiêu và vực dậy biểu tượng của nước Mỹ đang gặp khó khăn, theo Reuters.

Ông Lip-Bu Tan cho biết sẽ tiếp tục thu hẹp lực lượng lao động của Intel; dừng hoạt động của hai nhà máy ở châu Âu và giảm tốc độ hoạt động của một nhà máy khác ở bang Ohio, từ bỏ chiến lược của người tiền nhiệm, chiến lược này dựa vào việc xây dựng các cơ sở tốn kém để khôi phục lại lợi thế sản xuất.

Một khách tham quan đang xem con chip tại gian hàng Intel ở một sự kiện về đổi mới sáng tạo tại Hà Nội, tháng 10/2024. Ảnh: Lưu Quý

Kế hoạch áp dụng các biện pháp cực đoan như vậy được đưa ra sau khoản lỗ điều chỉnh bất ngờ trong quý II và dự báo khoản lỗ lớn hơn dự kiến trong quý III của Intel. Tình hình tài chính yếu kém cho thấy Intel gặp nhiều rắc rối hơn sau nhiều năm quản lý yếu kém khiến thị phần PC và trung tâm dữ liệu của hãng bị xói mòn và gần như không còn hiện diện trên thị trường AI.

Theo giới chuyên gia, trong nhiều thập kỷ, Intel là “xương sống” và biểu tượng của Thung lũng Silicon, với các dòng chip xử lý trung tâm (CPU) thống trị thị trường PC và máy chủ. Nhưng từ giữa những năm 2010, sự chậm trễ trong phát triển quy trình 10nm, trong khi TSMC nhanh chóng triển khai node 7nm và 5nm, khiến Intel mất lợi thế cạnh tranh. Theo Reuters, Intel bị AMD vượt mặt trong mảng chip PC và máy chủ, đồng thời gần như vắng bóng trong thị trường chip AI, nơi Nvidia thống trị.

Kế hoạch “IDM 2.0” của cựu CEO Pat Gelsinger, nhằm biến Intel thành một xưởng đúc chip cạnh tranh với TSMC, đã tiêu tốn hàng chục tỷ USD nhưng doanh thu mảng Intel Foundry năm 2024 chỉ đạt 17,5 tỷ USD, giảm 7% so với năm trước, trong khi TSMC chiếm gần 60% thị trường gia công chip toàn cầu. Sự phụ thuộc vào TSMC, với 30% chip Intel được gia công bởi hãng này vào năm 2024, không chỉ làm suy yếu Intel mà còn đe dọa an ninh quốc gia Mỹ.

Cựu CEO Craig Barrett, trong bài phỏng vấn độc quyền với tờ Fortune, đã đề xuất một kế hoạch táo bạo trị giá 40 tỷ USD để vực dậy Intel và củng cố vị thế dẫn đầu của Mỹ trong ngành sản xuất chip tiên tiến. Kế hoạch này không chỉ là lối thoát cho Intel mà còn là chiến lược để Mỹ lấy lại vị thế trong cuộc đua công nghệ toàn cầu, giữa bối cảnh chuỗi cung ứng mong manh và căng thẳng địa chính trị gia tăng.

Theo Fudzilla, Craig Barrett, người từng dẫn dắt Intel qua khủng hoảng bong bóng dot-com, nhận định Intel là công ty Mỹ duy nhất có khả năng sản xuất chip tiên tiến, đóng vai trò sống còn cho an ninh công nghệ và độc lập công nghiệp của Mỹ. Tuy nhiên, để cạnh tranh với TSMC và Samsung, Intel cần khoản đầu tư khổng lồ 40 tỷ USD để xây dựng các nhà máy giga-fab và phát triển công nghệ như quy trình 14A.

Ông Barrett đề xuất tạo một mô hình hợp tác công tư (PPP) đột phá, kêu gọi các gã khổng lồ công nghệ hàng đầu nước Mỹ như Nvidia, Apple, Google, Amazon, Meta, Qualcomm, AMD và Microsoft cùng góp vốn. Nếu mỗi công ty đầu tư 5 tỷ USD, Intel sẽ có đủ nguồn lực để tái thiết năng lực sản xuất và đổi mới công nghệ.

“Các công ty này không chỉ đầu tư tài chính mà còn bảo vệ lợi ích chiến lược của chính họ”, ông Barrett nhấn mạnh, khi đề cập đến rủi ro từ sự phụ thuộc vào TSMC, đặc biệt trong bối cảnh nguy cơ xung đột tại eo biển Đài Loan. Jensen Huang, CEO Nvidia, từng cảnh báo tại một hội nghị năm 2024: “Mỹ cần một giải pháp nội địa để đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng”.

Kế hoạch của Barrett không dừng lại ở việc huy động vốn. Ông nhấn mạnh, Intel phải dẫn đầu về công nghệ thay vì chạy theo đối thủ. Công ty đạt được những bước tiến đáng kể với công nghệ khắc EUV NA cao và cung cấp điện mặt sau, đủ sức cạnh tranh với TSMC ở quy trình 2nm. Tuy nhiên, Barrett chỉ trích ban lãnh đạo hiện tại, dưới sự dẫn dắt của CEO Lip-Bu Tan, vì ngần ngại đầu tư vào quy trình 14A đến khi có cam kết từ khách hàng. “Trong ngành bán dẫn, công nghệ tốt nhất sẽ chiến thắng”, ông khẳng định, kêu gọi Intel đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển (R&D) ngay lập tức.

Mark Liu, Chủ tịch TSMC, từng lưu ý chi phí xây dựng một nhà máy chip tiên tiến vượt quá 20 tỷ USD, chỉ những công ty có quy mô lớn mới đủ sức duy trì vị thế dẫn đầu. Lời cảnh báo này nhấn mạnh tính cấp bách của khoản đầu tư 40 tỷ USD mà Barrett đề xuất.

Để tạo động lực cho đầu tư trong nước, ông còn gợi ý cần áp thuế quan đáng kể với chip cao cấp nhập khẩu, tương tự cách Chính phủ Mỹ bảo vệ ngành thép và nhôm. Theo ông, chính sách này sẽ khuyến khích các công ty công nghệ đầu tư vào Intel và thúc đẩy TSMC, Samsung đẩy nhanh xây dựng nhà máy tại Mỹ.

Theo Finance.yahoo, TSMC đã cam kết đầu tư hơn 165 tỷ USD vào Mỹ, nhưng phần lớn tập trung vào các quy trình không tiên tiến, khiến Mỹ vẫn phụ thuộc vào Đài Loan cho chip 3nm và 2nm.

Đạo luật CHIPS, với 52,7 tỷ USD được phân bổ năm 2022, là nền tảng quan trọng, nhưng ông Barrett nhấn mạnh, khoản trợ cấp 10 tỷ USD mà Intel đang đàm phán chỉ là một phần nhỏ so với nhu cầu thực tế. Gina Raimondo, Bộ trưởng Thương mại Mỹ, từng phát biểu năm 2024: “Đạo luật CHIPS là bước đầu, nhưng cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và tư nhân để lấy lại vị thế dẫn đầu”.

Một điểm gây tranh cãi trong kế hoạch của ông Barrett là phản đối sự chia tách Intel thành hai công ty riêng biệt: thiết kế và sản xuất chip. Ông gọi đây là “ý tưởng ngu ngốc nhất”, theo Fortune; lập luận rằng chỉ Intel, TSMC và Samsung có đủ doanh thu để đầu tư vào R&D cần thiết. Nếu tách ra, bộ phận sản xuất của Intel có nguy cơ lặp lại số phận GlobalFoundries, công ty tụt hậu sau khi tách khỏi AMD năm 2008.

Ông Barrett nhấn mạnh việc chia tách sẽ làm suy yếu mục tiêu dẫn đầu công nghệ bán dẫn của Mỹ. Stacy Rasgon, nhà phân tích tại Bernstein, đồng tình: “Chia tách có thể mang lợi ích ngắn hạn, nhưng sẽ làm Intel mất khả năng cạnh tranh lâu dài”. Ông Barrett cũng chỉ trích hội đồng quản trị hiện tại, gọi họ là “những nhà học thuật thiếu kinh nghiệm”, đồng thời đề xuất tái bổ nhiệm ông Pat Gelsinger – người đã đạt tiến bộ với công nghệ 18A trước khi bị sa thải năm 2024.

Giới chuyên gia nhận định, tầm nhìn của Barrett không chỉ cứu Intel mà còn hướng tới xây dựng một “TSMC của nước Mỹ” – một nhà sản xuất chip nội địa cạnh tranh toàn cầu. TSMC hiện kiểm soát hơn 90% thị trường chip tiên tiến, tạo ra điểm yếu chiến lược cho Mỹ. Một Intel mạnh mẽ sẽ giúp giảm phụ thuộc vào Đài Loan, củng cố an ninh quốc gia và kinh tế.

Willy Shih, giáo sư Harvard Business School, nhận định: “Intel là cơ hội duy nhất để Mỹ xây dựng một trung tâm sản xuất chip. Kế hoạch của Barrett là lời cảnh tỉnh về tính cấp bách”.

Kế hoạch 40 tỷ USD mà ông Barrett đề xuất cũng là lời kêu gọi hành động để giải cứu Intel và định hình tương lai nền công nghệ Mỹ. Tuy nhiên, thành công phụ thuộc vào sự phối hợp nhanh chóng giữa chính phủ, các công ty công nghệ và chính Intel.

Phong Lâm(theo Reuters, Fudzilla, Fortune)