Chỉ ba ngày sau Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày 28/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh thành lập Bộ Tư pháp – minh chứng hùng hồn rằng, trong một chính quyền cách mạng, xây dựng và thực thi pháp luật phải là ưu tiên cốt lõi. Ở thời khắc ấy, dấu ấn luật sư đã được khắc tạc khi Luật sư Vũ Trọng Khánh, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đầu tiên, là một trong những người đặt bút ký dưới bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 02/9/1945. Ký tên cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông đã gửi đi thông điệp: Một quốc gia độc lập phải đồng thời được bảo vệ bằng tinh thần thượng tôn pháp luật.
Những dấu mốc vàng son: Từ Hiến pháp 1946 đến các chặng đường đổi mới – Phục hồi, phát triển và hội nhập
Ngay sau ngày khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Bộ Tư pháp đã khẩn trương bắt tay xây dựng thể chế. Hiến pháp 1946, bản Hiến pháp đầu tiên, đã ra đời với sự tham gia soạn thảo, bảo vệ trực tiếp của Luật sư Vũ Đình Hòe, Bộ trưởng Bộ Tư pháp thứ hai. Ông là tấm gương sáng về khí chất trí thức, bản lĩnh nghề luật và tinh thần dân quyền, từng hoạt động trong Phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục, đặt nền móng khai trí, truyền bá pháp luật trong cộng đồng.
Trong kháng chiến chống Pháp, rồi kháng chiến chống Mỹ, hệ thống tư pháp và đội ngũ luật sư vẫn âm thầm duy trì mạch chảy. Những Sắc lệnh 85-SL năm 1950, Nghị định 48/NĐ năm 1952, Thông tư số 506-TTg năm 1957 về thống nhất pháp chế – như được nêu trong các tư liệu lịch sử của Bộ Tư pháp – đã giúp hình thành mạng lưới pháp luật nhất quán toàn quốc. Trong những mái lán chiến khu ở Tuyên Quang, Thái Nguyên, các cán bộ tư pháp, luật sư, chấp hành viên, công chứng viên,… vẫn vừa tham gia kháng chiến vừa gìn giữ kỷ cương, đưa pháp luật vào đời sống nhân dân.
Bước ngoặt đổi mới (năm 1986) mở ra một giai đoạn bùng nổ, khi đất nước chuyển sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bộ Tư pháp được tái lập (Nghị định 143/HĐBT năm 1981), ban hành Pháp lệnh Thi hành án dân sự 1993, các Nghị định 62/2003/NĐ-CP và 22/2013/NĐ-CP về xử lý vi phạm hành chính, bồi thường nhà nước,… đã tạo hành lang pháp lý để nghề luật sư khẳng định vị thế. Từ các văn phòng nhỏ lẻ, các tổ chức hành nghề luật sư phát triển mạnh mẽ, từng bước chuyên nghiệp hóa, hội nhập với mạng lưới luật sư khu vực và quốc tế.
Khung pháp lý bảo đảm quyền bào chữa và quyền hành nghề luật sư từ nguyên lý đến thực tiễn hiến định
Nếu Hiến pháp 1946 đặt viên gạch đầu tiên cho quyền dân chủ, thì Hiến pháp 2013 đã nâng quyền bào chữa lên tầm quyền hiến định. Điều 103 Hiến pháp khẳng định rõ nguyên tắc “Không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án có hiệu lực”. Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 dành hẳn một chương về người bào chữa, luật sư – từ quy định tiếp cận hồ sơ, thu thập chứng cứ, gặp gỡ bị can, bị cáo, cho đến quyền kiến nghị trong suốt quá trình tố tụng.
Luật Luật sư 2006, sửa đổi năm 2012, tiếp tục mở rộng điều kiện hành nghề, khuyến khích xã hội hóa, hội nhập quốc tế. Từ chỗ chỉ vài trăm luật sư những năm đầu đổi mới, Việt Nam hiện có trên 20.000 luật sư hoạt động trong và ngoài nước, tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, đồng hành với các vụ tranh tụng thương mại, đầu tư phức tạp.
Nghề luật sư dưới ánh sáng Nghị quyết 66-NQ/TW và tầm nhìn chiến lược đến 2030
Bước sang năm 2025, Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị đã trở thành kim chỉ nam, mở ra tầm nhìn mới cho ngành Tư pháp nói chung và nghề luật sư nói riêng. Nghị quyết chỉ rõ yêu cầu tiếp tục hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng hệ thống pháp luật, tạo điều kiện để luật sư hành nghề độc lập, khách quan, minh bạch, phát huy vai trò phản biện xã hội, góp ý xây dựng pháp luật từ thực tiễn.
Nghị quyết 66 nhấn mạnh phát triển đội ngũ luật sư không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp, năng lực hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng tham gia sâu rộng các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, đội ngũ luật sư cần đủ năng lực tranh tụng quốc tế, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp, người dân và lợi ích quốc gia trước những vụ kiện có tính chất toàn cầu.
Cùng với đó, tinh thần tinh giản bộ máy được thể hiện trong Nghị định 39/2025/NĐ-CP, giảm số lượng đầu mối trực thuộc Bộ Tư pháp còn 20 đơn vị – đòi hỏi các lực lượng bổ trợ tư pháp, nhất là luật sư, phải chia sẻ gánh nặng quản lý nhà nước bằng bản lĩnh nghề nghiệp, trí tuệ và trách nhiệm xã hội.
Danh dự – sứ mệnh – tự hào – giá trị cốt lõi của nghề luật sư Việt Nam là giữ lửa công lý
Nhìn lại 80 năm chặng đường, hình ảnh những trí thức tiên phong như Vũ Trọng Khánh, Vũ Đình Hòe, Hoàng Quốc Việt, Trần Công Tường, Phạm Văn Bạch,… vẫn là niềm tự hào, là ánh đuốc truyền lửa cho bao thế hệ luật sư sau này. Những bậc tiền bối đã đặt nền móng cho một nghề nghiệp cao quý – nghề của niềm tin, danh dự và bản lĩnh đứng về phía công lý.
Ngày nay, thế hệ luật sư trẻ Việt Nam đang vững bước vươn ra tầm quốc tế. Họ có thể ngồi trước bàn đàm phán với những tập đoàn đa quốc gia, xuất hiện tại các hội đồng trọng tài quốc tế, song vẫn mang trong mình tinh thần vì cộng đồng, vì lẽ phải. Mỗi lời bào chữa công tâm, mỗi điều luật được viện dẫn chuẩn xác, mỗi thương vụ được bảo vệ minh bạch – tất cả làm nên niềm tin cho xã hội vào nền tư pháp.
Sẽ không thể có một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mạnh nếu thiếu một đội ngũ luật sư đủ bản lĩnh, chuyên nghiệp và gìn giữ danh dự nghề nghiệp. Tinh thần Nghị quyết 66 đã thắp lên sứ mệnh ấy, yêu cầu ấy và cũng là niềm tự hào cho giới luật sư Việt Nam hôm nay và mai sau.
Tiếp nối truyền thống – Vững bước giữ lửa – Lan tỏa giá trị pháp quyền
Hành trình 80 năm ngành Tư pháp Việt Nam – từ những sắc lệnh đầu tiên, Hiến pháp đầu tiên, đến những bản án mang dấu ấn lịch sử – đều có bóng dáng luật sư đồng hành. Và giờ đây, trong kỷ nguyên đổi mới thể chế, xây dựng pháp luật đồng bộ, hội nhập toàn diện, người luật sư vẫn sẽ là “người giữ lửa công lý”, tiên phong phản biện, đồng hành phổ biến pháp luật, là điểm tựa pháp lý tin cậy cho nhân dân.
Đó là hành trình kiêu hãnh, và cũng là lời nhắc nhở để mỗi luật sư hôm nay gìn giữ cho được ngọn lửa công lý đã được bao thế hệ vun đắp, để ánh sáng pháp quyền không chỉ soi chiếu trong sách vở mà lan tỏa trong từng nhịp sống của cộng đồng.
Không thể có một Nhà nước pháp quyền mạnh nếu thiếu một đội ngũ luật sư chuyên nghiệp, bản lĩnh và tận tụy. Trong hành trình sắp tới, tinh thần Nghị quyết 66 sẽ tiếp tục là ngọn hải đăng soi đường để giới luật sư Việt Nam vươn xa hơn nữa – trong nước, khu vực và toàn cầu.
Luật sư LƯU TIẾN DŨNG
Hãng Luật La Défense
Nguồn: https://lsvn.vn/luat-su-chang-duong-80-nam-giu-lua-cong-ly-dong-hanh-cung-tu-phap-viet-nam-a162055.html