Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: ‘Học thêm ít đem lại giá trị phát triển con người’

‘Cần tách bạch tự chủ tài chính và tự chủ cho các trường đại học’

Đại biểu Lê Thị Song An đề cập tới rào cản trong tự chủ đại học, như thiếu chính sách thu hút giảng viên chất lượng cao; thiếu chính sách hợp tác công – tư trong đào tạo chất lượng cao… Bà đề nghị bộ trưởng cho biết giải pháp, lộ trình để các trường đại học khắc phục, đảm bảo cơ chế tự chủ hiệu quả thời gian tới.

Trả lời, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhìn nhận việc tự chủ trong trường đại học vừa qua thực hiện tốt, đem lại sức sống cho các trường. Tuy vậy, ông cho rằng cần điều chỉnh và hoàn thiện chính sách tự chủ này trong quá trình sửa đổi Luật Giáo dục đại học.

Theo Bộ trưởng Sơn, tự chủ đại học hiện được tính toán dựa trên tự chủ tài chính và đây là bất cập. Ông cho rằng cần tách bạch giữa tự chủ tài chính và chính sách tự chủ cho các trường đại học. Thay vào đó, Nhà nước sẽ xem xét đặt hàng, hỗ trợ học bổng cho sinh viên… như một trong số hình thức để tăng tài chính cho các trường. Ông cho biết thời gian tới sẽ hoàn thiện cơ chế tự chủ đại học, tạo điều kiện cho các trường phát triển.

‘Cơ sở vật chất các đại học đa phần lạc hậu’

Đại biểu Nguyễn Hữu Thông chất vấn Bộ trưởng đánh giá thế nào về tiềm lực khoa học công nghệ của các đại học hiện nay. Với tiềm lực như vậy, các trường có thể đảm nhiệm nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ hay không?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn trả lời chất vấn chiều 19/6. Ảnh: Giang Huy

Trả lời, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn chia sẻ “nếu bằng một vài lời để đánh giá hết được tiềm lực khoa học công nghệ của các trường đại học là khó”. Bởi nói đến tiềm lực khoa học công nghệ của cơ sở giáo dục đại học sẽ gồm tiềm lực con người, các chuyên gia, nhà khoa học, truyền thống, sản phẩm khoa học công nghệ được chuyển giao, hạ tầng phòng thí nghiệm…

“Nếu chỉ nhìn thuần túy từ góc độ cơ sở vật chất thì hạ tầng cơ sở vật chất cho khoa học kỹ thuật ở các đại học của chúng ta là lạc hậu, yếu, nhỏ. Đây là một bức tranh có thực”, ông Sơn nói và cho biết theo tính toán 40 trường đại học thuộc Bộ có 840 phòng thí nghiệm nhưng chủ yếu nhỏ lẻ cấp bộ môn, dành cho học sinh thực tập, chứ để tạo ra các sản phẩm, phát minh có thể chuyển giao và thương mại được thì rất ít.

Hơn 15-16 phòng thí nghiệm trọng điểm cấp quốc gia có tiềm lực khoa học tốt, làm ra nhiều sản phẩm nhưng vẫn rất ít. Vừa qua, thực hiện đề án, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã lập được 16 phòng thí nghiệm mới. Tuy nhiên, các phòng thí nghiệm này quy mô nhỏ, chỉ 20-30 tỷ đồng. “Cần làm cuộc hiện đại hóa hạ tầng khoa học công nghệ ở các trường đại học thì mới gánh vác được sứ mệnh trong thời gian tới”, ông Sơn cho hay.

‘Học thêm không có tác dụng trong phát triển con người’

Đại biểu Nguyễn Văn Huy (Thái Bình) cho rằng nếu thực sự làm tốt công tác quản lý chuyên môn, bảo đảm chất lượng giờ học chính khóa trên lớp sẽ là giải pháp quan trọng, cơ bản khắc phục được tình trạng dạy thêm, học thêm tràn lan hiện nay. “Cần rà soát, đánh giá lại chương trình giáo dục, phải chăng lượng kiến thức quá nặng, cùng với đó cách thức kiểm tra, đánh giá, thi cử”, ông nói, đề nghị Bộ trưởng nêu quan điểm và giải pháp.

Bộ trưởng Kim Sơn đồng tình với ý kiến này, cho rằng góc độ chuyên môn, việc dạy thêm, học thêm là một khâu, một phần trong hệ thống “trang bị kiến thức” kiểu cũ. Sách giáo khoa là đóng gói kiến thức để chuyển giao, thầy cô là người truyền thụ, thi cử là kiểm tra kiến thức, đi cùng với đó là luyện thi, là bài mẫu, văn mẫu, toán mẫu, toán đố, là học thuộc.

Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn. Ảnh: Giang Huy

Dạy thêm, học thêm là khâu trong chuỗi của hệ thống trang bị kiến thức như vậy. Nếu cứ tiếp tục dạy học theo kiểu trang bị kiến thức, khi đứng trước thời đại kiến thức bùng nổ, việc theo đuổi trang bị kiến thức sẽ không đổi mới và đứng trước sự thất bại.

Việc dạy thêm, học thêm sẽ níu kéo, làm cho việc trang bị kiến thức theo lối cũ được bảo lưu và cản trở sự đổi mới. Khi đưa ra Thông tư 29, Bộ không chỉ giải quyết vấn đề xã hội mà là một phần của công cuộc đổi mới, làm cho trường học thay đổi, mở đường cho hệ thống mới của giáo dục, phát triển năng lực của trẻ em.

Phát triển năng lực của trẻ em thì sách giáo khoa là tài liệu mà thầy phải chuyển sang dẫn dắt, chỉ hướng, hỗ trợ. Trong lớp học thêm, thầy cô làm nhiệm vụ của người dẫn đường, chỉ dắt là hỗ trợ hay không. Hay cô phải làm việc đó ngay trong chương trình chính khóa và phải làm hết trách nhiệm của mình.

Bộ trưởng cho rằng cách tiếp cận mới là dùng trang thiết bị, giải quyết vấn đề thực tế mà trẻ em phải đối mặt. Đó chính là năng lực tự học, tự mở rộng kiến thức để ứng phó thời đại bùng nổ về tri thức. “Học thêm có thể đem lại sự củng cố kiến thức, nhưng ít đem lại giá trị cho sự phát triển của con người. Nhìn dưới góc độ hệ lụy sâu xa, sẽ thấy cần phải quyết liệt với công việc này như thế nào”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng tiếp tục lý giải vì sao tồn tại dạy thêm, học thêm

Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga nêu thực trạng dạy thêm, học thêm tràn lan đang gây áp lực cho học sinh, ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường học đường và đi ngược với tinh thần đổi mới giáo dục. Bà đánh giá cao việc Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Thông tư 29 về dạy thêm, học thêm để chấn chỉnh tình trạng này.

Song theo đại biểu, Thông tư 29 chưa phải giải pháp hoàn hảo, đặc biệt trong môi trường học đường áp lực về thành tích thi cử, kỳ vọng xã hội lớn. “Đây là nguyên nhân cốt lõi của hiện tượng dạy thêm, học thêm và Bộ trưởng có giải pháp căn cơ giải quyết tình trạng này”, bà chất vấn.

Bộ trưởng Kim Sơn nói sở dĩ cần dạy thêm, học thêm vì chưa đủ nên mới phải “thêm”, và có nhiều cái chưa đủ. Đầu tiên, theo Bộ trưởng, lương của giáo viên chưa đủ để sống. Bên cạnh đó, trường lớp chưa đủ để học sinh không phải cạnh tranh, nhất là thành phố lớn, khu đô thị, đông dân cư. Do đó, kỳ thi THPT căng thẳng hơn cả thi đại học. Phụ huynh cũng chưa đủ niềm tin, chưa thỏa mãn khi con em thành tích không tốt. Về phía nhà trường, hiệu trưởng, giáo viên cũng chưa hoàn thành trách nhiệm chương trình chính. Công tác quản lý, cơ chế điều hành cũng chưa đủ.

“Ở góc độ nào đó, sự đổi mới của giáo dục còn phải làm nhiều việc mới có thể đáp ứng. Còn nhiều cái ‘chưa’ khiến vẫn phải dạy thêm, học thêm”, ông nói.

Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn trả lời chất vấn, chiều 19/6. Ảnh: Giang Huy

Bộ trưởng Sơn cho rằng nguyên nhân cốt lõi của vấn đề này là việc chuyển chương trình từ giáo dục tiếp cận trang bị kiến thức sang phát triển năng lực của trẻ. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đi theo hướng này, và đã làm được nhiều việc song còn thiếu nhiều điều kiện để triển khai. “Cần giải pháp tổng thể mới có thể khắc phục việc này một sớm một chiều”, Bộ trưởng nói thêm.

Tỷ lệ đuối nước trẻ em ở Việt Nam cao gấp nhiều lần các nước

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương) nói tình trạng trẻ em tử vong do đuối nước vẫn là vấn đề nhức nhối của Việt Nam hiện nay. Dù có rất nhiều các giải pháp khác nhau nhưng vấn đề này chưa có chuyển biến rõ rệt. “Bộ trưởng sẽ có những chỉ đạo, giải pháp gì cho môi trường học đường để giảm thiểu tỷ lệ học sinh tử vong do đuối nước hàng năm”, bà nói.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương). Ảnh: Giang Huy

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho rằng đuối nước ở trẻ em rất thương tâm. Bình quân ở Việt Nam, 600 trẻ em đuối nước xảy ra một năm, con số này cao gấp 8 lần so với các quốc gia phát triển. Về phía ngành giáo dục, ông Sơn cho biết Bộ đã triển khai nhiều biện pháp, như dạy bơi, kỹ năng phòng chống đuối nước. Song hiện nay còn nhiều khó khăn và “lực bất tòng tâm”.

Trẻ em biết bơi trong độ tuổi học sinh mới xấp xỉ 30%, ngay cả giáo viên dạy môn giáo dục thể chất của ngành có thể dạy bơi cũng chỉ khoảng 60%. Số trường có bể bơi rất thấp, nhiều trường có bể bơi nhưng không có tiền để vận hành, rồi chuyện không có thời gian, không có cán bộ hướng dẫn. Những tình trạng trên khiến việc dạy bơi trong nhà trường rất thách thức.

Bộ đã tham mưu Thủ tướng, ban hành quyết định về tăng cường giáo dục phòng chống đuối nước, có giải pháp tăng cường cơ sở vật chất; khai thác cơ sở vật chất công cộng khác. Bên cạnh dạy bơi, các kỹ năng chống đuối nước cũng cần cung cấp cho trẻ em và giáo viên. “Phụ huynh và địa phương cần phối hợp với nhà trường, đây là trách nhiệm của toàn xã hội”, Bộ trưởng nói.

Học phí đại học bình quân ở Việt Nam chỉ bằng 1/50 so với Mỹ

Đại biểu Nguyễn Danh Tú chất vấn cùng với tự chủ đại học và đa dạng hóa tuyển sinh, nhiều trường tăng hết công suất tuyển để có nguồn thu từ học phí. Tình trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao.

“Đề nghị Bộ trưởng cho biết nguyên nhân, trách nhiệm quản lý, giải pháp để giáo dục đại học góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, thực học, thực nghiệm, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt”, ông Tú nêu câu hỏi.

Đại biểu Nguyễn Danh Tú. Ảnh: Giang Huy

Trả lời, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết vấn đề đại biểu nêu “cũng là hiện tượng có thật ở một số trường đại học, nhưng không phải tất cả”. Một số trường đại học không trong nhóm đầu nhưng quy mô 30.000-50.000 sinh viên “cũng là câu chuyện có thật”.

Nguyên nhân có trường tăng quy mô, theo ông Sơn là vấn đề học phí. Học phí đại học tại Việt Nam, nếu so với mức thu nhập người dân, nhất là những gia đình khó khăn cho con đi học thì cũng là áp lực. Tuy nhiên, so với mặt bằng học phí của các đại học khác trên thế giới thì học phí đại học công lập ở Việt Nam, mức trung bình khoảng 25 triệu đồng/năm. Một số khối ngành học phí thấp hơn.

Nếu so sánh với các đại học Mỹ mức học phí bình quân mỗi năm 55.000-60.000 USD, còn nhóm đầu là 70.000-80.000 USD. Mức học phí đại học bình quân ở Việt Nam chỉ bằng 1/50 mức bình quân so với các đại học Mỹ.

“Nói như vậy để thấy với số tiền như vậy, trong khi các trường còn vận hành và lo các chi phí khác thì các trường buộc phải tăng quy mô, lấy quy mô bù vào để có khoản thu vận hành trong trường”, ông Sơn nói.

Một số trường có nguồn thu từ dịch vụ, hỗ trợ ngân sách, thu từ nghiên cứu khoa học… cũng rất ít. Vậy nên việc tuyển sinh quy mô lớn sẽ gây ra hệ lụy với giáo dục đào tạo và chất lượng dạy học.

Giải pháp Bộ trưởng Sơn nêu ra là kiểm soát nghiêm, đảm bảo chất lượng tuyển sinh để buộc các trường tuân thủ điều kiện về tỷ lệ tuyển sinh, nâng cao chất lượng. Đồng thời cũng phải tính đến việc các trường công lập cần hỗ trợ của nhà nước, chứ không thể chỉ để trông chờ thuần túy học phí.

“Các trường tùy theo chất lượng đào tạo có thể cân nhắc mức học phí phù hợp hơn để nâng cao chất lượng đào tạo”, Bộ trưởng nói.

Đại biểu lo tình trạng ‘chạy đua’ tuyển sinh để lấy chỉ tiêu

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng hàng năm các trường đại học ngoài công lập “đua nhau gia tăng” chỉ tiêu tuyển sinh để có nguồn thu, chưa chú trọng đến chất lượng đào tạo. Việc này gây ra tình trạng nhiều sinh viên tốt nghiệp không xin được việc, phải bỏ ngành, thậm chí cả ở sau đại học. Ông đề nghị Bộ trưởng cho biết đâu là nguyên nhân, khắc phục tình trạng này ra sao, đảm bảo sinh viên ra trường có việc làm ổn định.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp). Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Trả lời, Bộ trưởng Kim Sơn đề nghị đại biểu Hòa cho biết nội dung ông nêu trong câu hỏi “trích dẫn từ đâu”, bởi khi đưa ra số liệu phải xác định ai thống kê, nguồn nào. “Nếu không các trường đại học ngoài công lập sẽ rất tủi thân”, Bộ trưởng nói. Ông nói các trường ngoài công lập có tình trạng tuyển sinh ồ ạt, nhưng cũng có trường vào top 1.000 của thế giới.

Thực hiện trách nhiệm quản lý Nhà nước, Bộ đã xử phạt hành chính một số trường tuyển sinh vượt chỉ tiêu. Hiện chỉ tiêu được tính theo năng lực đào tạo. Nếu vượt năng lực thì chế tài sẽ nặng. Còn trường đã công bố trong phạm vi năng lực đào tạo thì bị nhắc nhở điều chỉnh. Bộ trưởng nhấn mạnh “không cổ vũ” trường chạy theo số lượng mà cần đảm bảo chất lượng, cả trường công và trường tư. Cần tạo điều kiện để trường ngoài công lập được bình đẳng, được phát triển, nhưng đòi hỏi chất lượng đều phải nghiêm ngặt và gắt gao để đảm bảo người học có công việc tốt.

Phấn đấu mỗi trường có một giáo viên tâm lý học đường

Đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh nêu vấn đề tình trạng học sinh bị ảnh hưởng từ hoàn cảnh gia đình dẫn đến bỏ học, lệch lạc hành vi, thậm chí vi phạm pháp luật đang có xu hướng gia tăng. Trong khi đó, hệ thống giáo dục, cơ chế phát hiện sớm và hỗ trợ kịp thời cho đội ngũ cán bộ tâm lý ở hầu hết các cấp từ mầm non đến phổ thông đều chưa đảm bảo.

“Trước thực trạng này, Bộ trưởng có trách nhiệm gì trong việc tiếp tục xây dựng và bố trí cán bộ tâm lý học đường chuyên trách tại cơ sở giáo dục trong giai đoạn 2025-2030. Bộ có lộ trình thế nào để đảm bảo tất cả cấp học đều có nhân lực chuyên môn về tâm lý xã hội học đường, đủ khả năng phối hợp với gia đình, nhà trường phòng ngừa, can thiệp sớm cho học sinh”, bà Trinh hỏi.

Đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn trả lời trong trường học hiện đại, việc có chuyên gia tâm lý, chuyên gia hỗ trợ học sinh là hết sức cần thiết. Từ cuối năm 2024, ngành giáo dục đã xác định ít nhất mỗi trường học sẽ có một vị trí việc làm này. Tuy nhiên, từ chủ trương đến việc đảm bảo tất cả 52.000 trường học cả nước đều có một nhân viên tư vấn tâm lý “là một quá trình, không thể ngày một ngày hai”, cần chuẩn bị đội ngũ giáo viên, tuyển dụng.

Hiện nay, cả nước mới có 5% trường phổ thông có nhân viên tư vấn tâm lý trường học, là “rất nhỏ so với nhu cầu”. Các trường còn lại có tổ tư vấn tâm lý do giáo viên kiêm nhiệm vị trí này.

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập huấn cho giáo viên kiêm vị trí tư vấn tâm lý trường học và tích cực đào tạo nguồn giáo viên. Hiện nay, quy mô đào tạo tâm lý học lâm sàng, học đường là hơn 9.000 người. So với nhu cầu, đây vẫn là con số nhỏ.

Hơn nữa, mỗi trường học chỉ có một nhân viên tư vấn tâm lý cũng chưa thể gánh vác được công việc. Vì vậy, ông Sơn mong rằng đây không chỉ là công việc của giáo viên mà cần sự chia sẻ của phụ huynh, tổ chức chính trị xã hội thì mới đảm bảo được công tác này.

Đại biểu nói quy định về dạy thêm chưa hiệu quả, Bộ trưởng nói ‘e rằng hơi sớm’

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy chất vấn việc triển khai thông tư 29 về dạy thêm, học thêm chưa hiệu quả. Khoảng cách từ chính sách đến thực tiễn còn lớn. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến nhà trường, giáo viên, phụ huynh và học sinh. “Theo Bộ trưởng, nguyên nhân chủ yếu do đâu, có phải do cách tiếp cận văn bản quy phạm pháp luật còn bất cập? Bộ trưởng có giải pháp căn cơ gì để quản lý tốt nhất việc dạy thêm, học thêm thời gian tới”, bà Thủy đặt câu hỏi.

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy chất vấn Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn chiều 19/6. Ảnh: Hoàng Phong

“Để một chính sách của một ngành có thể thực hiện được hiệu quả khi ban hành không chỉ là câu chuyện câu chữ trong một văn bản mà còn cần sự thực hiện từ trung ương đến địa phương, cả ngành cấp tỉnh, cấp xã. Nếu một văn bản tốt mà các cấp thực hiện không đầy đủ chức trách của mình thì hiệu quả chắc chắn không được như mong muốn”, Bộ trưởng Sơn bắt đầu phần trả lời.

Theo ông Sơn, Thông tư 29 đã đề cập đến trách nhiệm của ngành giáo dục và đào tạo, trách nhiệm cấp tỉnh, huyện và xã, các trường học, giáo viên và những người có liên quan.

Quá trình thực hiện, nhiều địa phương tích cực vào cuộc. Ngay sau khi thông tư ban hành, Bộ đã cử đoàn đi kiểm tra, nhiều nơi thực hiện tốt. “Nên nếu nói một cách phổ quát rằng Thông tư đó không được thực hiện tốt trên cả nước là oan cho một số tỉnh thành”, ông Sơn trả lời.

Ông bày tỏ mong muốn các địa phương cùng vào cuộc với ngành giáo dục để văn bản đi vào cuộc sống. Thông tư có hiệu lực trong thời gian ngắn, nên đánh giá hiệu quả của nó như đại biểu nói “tôi e rằng hơi sớm”.

Khi Thông tư được ban hành đã được lấy ý kiến các bộ ngành, giáo viên. Vì vậy, ông cho rằng cần triển khai đầy đủ rồi mới đánh giá mức độ đầy đủ của nó.

Đầu tháng 1, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành thông tư cấm giáo viên dạy thêm có thu tiền cho học sinh lớp mình ở bên ngoài. Thông tư cũ quy định giáo viên được dạy thêm cho học sinh chính khóa bên ngoài trường nếu có sự đồng ý của hiệu trưởng.

 

 

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy chất vấn thông tư 29 về dạy thêm, học thêm

Phần chất vấn và trả lời về dạy thêm, học thêm của Bộ trưởng Sơn. Video: VTV

Nhà nước chi cho giáo dục đại học giảm dần trong 10 năm qua

Đại biểu Nguyễn Trường Giang (Đăk Nông) nói chi ngân sách cho giáo dục đại học là 19.000 tỷ đồng, tương đương 0,43% GDP, tuy nhiên đến 2022 giảm còn hơn 10.000 tỷ, chiếm 0,11% GDP và 3,4% tổng chi ngân sách Nhà nước, trong khi bình quân khu vực và thế giới là 18-23%. Như vậy sau 10 năm ngân sách cho giáo dục đại học giảm. “Xin Bộ trưởng cho biết nguyên nhân việc này và Bộ trưởng có giải pháp, kiến nghị gì”, ông Giang chất vấn.

Đại biểu Nguyễn Trường Giang (Đăk Nông)

Bộ trưởng Kim Sơn nói nguồn chi ngân sách cho giáo dục đại học giảm, lý do là 10 năm qua triển khai mạnh mẽ xu hướng tự chủ đại học. Có trường tự chủ một phần, có trường tự chủ chi thường xuyên đầy đủ, có trường tự chủ được cả chi đầu tư. Mỗi khi các trường được duyệt phương án tự chủ thì ngành tài chính cắt kinh phí hỗ trợ chi thường xuyên.

Việc này dẫn đến 10 năm qua, số trường tự chủ càng tăng lên, phần hỗ trợ từ Nhà nước giảm dần. Đây là thực tế gây khá nhiều khó khăn cho các trường, nhất là về phát triển chất lượng giáo dục, đội ngũ giảng viên và cơ sở vật chất. Bộ Giáo dục và Đào tạo đang phối hợp Bộ Tài chính nghiên cứu điều chỉnh vấn đề này. Để làm sao, tự chủ được nhưng vẫn có hỗ trợ chủ đạo từ Nhà nước.