Giáo viên thấy đề tiếng Anh thi tốt nghiệp THPT khó thế nào?

Trong hơn một triệu thí sinh thi tốt nghiệp THPT năm nay, gần 353.000 em đăng ký thi Tiếng Anh. Đề có 40 câu trắc nghiệm, làm trong 50 phút.

Ngay sau khi rời phòng thi, nhiều thí sinh than đề Tiếng Anh khó và dài, nhiều từ mới học thuật xa vời với cấp THPT. Một số em với chứng chỉ IELTS đạt 7.0 phần Đọc nói không tự tin với đề thi tốt nghiệp, chỉ được khoảng 7 điểm.

Ngày 1/7, Bộ Giáo dục và Đào tạo khẳng định đề thi không vượt quá yêu cầu cần đạt của chương trình. Tỷ lệ cấp độ tư duy (liên quan đến độ khó) bám sát đề tham khảo đã công bố, có tính phân hóa và dựa vào kết quả thử nghiệm ở ba vùng miền. Tuy nhiên, nhiều nhà giáo không đồng tình.

TS Giáo dục học Nguyễn Thị Thu Huyền, tốt nghiệp tại Anh và hơn chục năm làm việc ở các trường song ngữ, quốc tế nói đã thử làm mã đề 1105. Với trình độ tiếng Anh khoảng B2 (bậc 4/6), cô Huyền làm đúng 32/40 câu.

Theo cô, bài đọc với chủ đề “greenwashing” (tẩy xanh hoặc giả xanh, ám chỉ hành động che giấu sự thật về môi trường) khó về từ vựng, cấu trúc câu, cách đặt câu hỏi và các đáp án bẫy “rất tinh vi”. Quá trình làm, cô chọn đi chọn lại nhưng vẫn mất gần hết điểm bài này. Bài đọc về chủ đề “project farming” (dự án nông nghiệp) cũng không kém.

Về tổng thể, cô thấy khoảng 30-35% câu đòi hỏi thí sinh có trình độ trên B1 mới có thể làm được. Trong khi đó, theo khung chương trình giáo dục phổ thông 2018, chuẩn đầu ra môn Tiếng Anh của học sinh lớp 12 là B1, tương đương bậc 3/6.

“Độ khó của đề vượt chuẩn đầu ra của chương trình”, cô Huyền khẳng định.

TS Ngôn ngữ học giáo dục Nguyễn Thanh Thúy, khoa Tiếng Anh, trường Đại học Hà Nội, chung quan điểm. Nữ giảng viên cho biết đã sử dụng khung phân tích Lexile (công cụ phổ biến trên thế giới để đo độ khó của một văn bản, dựa trên độ dài câu trung bình và độ khó của từ vựng). Kết quả cho thấy, các bài đọc hiểu của đề thi tốt nghiệp ở mức C1, tức bậc 5/6.

“Điều này nghĩa là chỉ riêng việc đọc và hiểu, thí sinh phải có trình độ C1 trở lên thì mới ‘thấm’ được nội dung văn bản. Từ đó, các em mới dùng các kỹ năng, kỹ thuật để trả lời câu hỏi”, cô Thúy nói.

Phân tích kỹ hơn, cô cho biết ngoài việc dùng nhiều câu dài, các bài đọc của đề thi tốt nghiệp có nhiều từ, cụm từ ở trình độ cao. Điểm chung của chúng là độ trừu tượng lớn, muốn hiểu rõ phải nắm bắt được định nghĩa hoặc diễn giải theo ví dụ.

Không chỉ thế, chúng thường kết hợp với một số từ khác thành các cụm cố định, ví dụ “idioms” (thành ngữ) trong ngôn ngữ nói, hoặc các “collocations” (nhóm từ) trong văn viết, làm tăng sắc thái cho diễn ngôn, khiến chúng trở nên trang trọng hơn, hoặc hài hước hơn. Ở tầm cao hơn nữa là dùng những từ, cụm từ này mang nghĩa chuyển, nghĩa bóng nhằm bóng gió gửi gắm thông điệp.

Trong đề thi có một loạt cụm từ như vậy. Như trong bài về Nông nghiệp và công nghệ, cụm “curb chemical runoff” sử dụng nghĩa bóng của từ “curb” (nghĩa gốc là lề phân định giữa đường đi bộ và đường cho xe chạy), ý của người viết là cần phải phân định rõ ràng nhằm giảm thiểu sự rò rỉ hóa học.

Hay trong bài “Greenwashing”, cách dùng cụm “sleight of hands” (sự khéo léo của bàn tay trong ảo thuật) khi đề cập tới chiêu thức truyền thông là ẩn dụ so sánh với ngầm ý tố cáo dụng ý lừa phỉnh… Thí sinh ở trình độ hiểu giao tiếp thông thường, đơn giản với vốn từ còn hạn hẹp ở trình độ B1 sẽ khó nắm bắt, kể cả khi có từ điển trong tay.

Nhiều cụm nữa có thể kể đến là “accelerate the decision-making process”, “data analytics are used to optimise agricultural practices”, “green paint-sprayer”, “soothing lullaby”, “comforting half-truths”, “risk adds an edge of excitement”, “seek shelter in reliability”…

Phân tích chi tiết của TS Thúy

Dạy ở bậc phổ thông, thầy Mai Thành Sơn, giáo viên Tiếng Anh, trường chuyên Hà Nội – Amsterdam, nhận xét đề minh họa của Bộ dùng hoàn toàn ngữ liệu trong các bộ sách giáo khoa, nhưng đề thi thì ngược lại.

“Sách giáo khoa hiện tại khó có bộ nào đáp ứng được yêu cầu về độ khó của đề tốt nghiệp. Đầu ra của lớp 12 là B1, nhưng đề chắc chắn khó hơn C1”, thầy Sơn nhận định. Thầy cho biết nhiều học trò chuyên Anh với trình độ 8.0-8,5 IELTS, SAT từ 1500 (top 1% thế giới) ước chừng đạt 8-9,5 điểm thi tốt nghiệp.

Thầy Lê Văn Thịnh, Giảng viên tiếng Anh của Học viện Ngân hàng phân hiệu Phú Yên, cho rằng nguyên nhân sâu xa của việc đề thi quá khó là kỳ thi tốt nghiệp đang làm hai nhiệm vụ đồng thời: xét tốt nghiệp và xét tuyển đại học. Ông thấy đội ngũ ra đề dường như chưa cân bằng được hai mục đích này.

Theo thầy Thịnh, kỳ thi tốt nghiệp được đánh giá dựa vào việc so sánh năng lực của học sinh với tiêu chí nhất định, trường hợp này là B1. Cách đánh giá này gọi là criterion-based assessment (theo tiêu chí).

Còn kỳ thi tuyển sinh đại học có cách đánh giá norm-based assessment (theo phân loại), tức xếp thí sinh từ cao xuống thấp. “Đề thi của Bộ nghiêng hẳn về mục đích thứ hai”, thầy Thịnh nói.

Các nhà giáo lo đề thi tốt nghiệp như vậy có thể gây ra tác động tiêu cực.

Thầy Thịnh cho rằng nếu chương trình trong trường không cung cấp đủ kiến thức để học sinh làm được đề tốt nghiệp, các em sẽ phải đi học thêm bên ngoài. Điều này đi ngược tinh thần của chương trình mới.

Xa hơn, học sinh ở khu vực khó khăn có thể không dám chọn môn Tiếng Anh thi tốt nghiệp, trong khi đa số tổ hợp xét tuyển ở đại học có môn này, dẫn tới bất bình đẳng về cơ hội tiếp cận giáo dục đại học.

“Nếu không được thầy cô giỏi luyện kỹ, không có tiền đi học thêm ở trung tâm ngoài thì các em không có cơ hội đạt điểm cao”, TS Huyền nhận định.

Cô Thúy còn thấy sự bất công giữa nhóm thí sinh chỉ có điểm thi tốt nghiệp với nhóm đã có IELTS và các chứng chỉ tương đương. Trong hơn 70 trường đại học đã công bố mức quy đổi điểm IELTS sang điểm thi tốt nghiệp hoặc học bạ, 50 trường tính 6.5 IELTS tương đương 9-10 điểm, 23 trường tính 8,5 điểm.

6.5 IELTS tương đương B2, tức bậc 4 trên 6. Như vậy, thí sinh với 6.5 IELTS sẽ được quy đổi sang điểm giỏi, xuất sắc (8-10) môn này khi xét tuyển ở hầu hết đại học; trong khi thi tốt nghiệp Tiếng Anh năm nay thì “khó thể nào” đạt được, theo cô Thúy.

Chi phí thi IELTS hiện là 4,6 triệu đồng một lần, chưa tính tiền học, tài liệu. Cô Thúy thấy số tiền này là vấn đề lớn với những gia đình không có điều kiện kinh tế, ở vùng khó khăn. Hệ quả là tạo ra bất công với nhóm yếu thế.

Thí sinh dự thi tốt nghiệp THPT 2025 ở TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Dù vậy, cô Thúy thấy điểm tích cực, nếu coi đề thi lần này là cú hích với cách dạy và học truyền thống.

Theo cô, nếu đề thi tập trung quá nhiều vào ngữ pháp như trước, dù mục tiêu của chương trình là phát triển phẩm chất, năng lực, giáo viên cũng thiếu động lực thay đổi. Những đề tốt nghiệp như năm nay sẽ khiến họ phải chuyển mình, tìm tài liệu hay tổ chức các hoạt động để dạy và học hiệu quả.

“Việc này không thể thực hiện một sớm, một chiều, nhưng làm trong nhiều năm thì chắc chắn được”, cô Thúy nói.

Còn ông Đinh Đức Hiền, Giám đốc điều hành trường Liên cấp FPT, cho rằng Bộ nên tách riêng hai kỳ thi. Trong đó, thi tốt nghiệp THPT giao về các địa phương, còn thi đại học do Bộ phụ trách. Khi đó, ban biên soạn sẽ dễ dàng thiết kế được một đề thi có độ khó phù hợp.

Thầy Lê Văn Thịnh thấy việc này tốn kém. Thầy đề xuất Bộ ra đề thi gồm hai phần với tổng điểm 20. Phần 1 có 10 điểm, dùng để xét tốt nghiệp, làm trong 50 phút. Phần 2 cũng giá trị 10 điểm sẽ khó hơn, dùng để xét tuyển đại học.

Điểm thi tốt nghiệp THPT năm 2025 được công bố ngày 16/7. Thí sinh đăng ký, điều chỉnh nguyện vọng xét tuyển đại học đến 17h ngày 28/7.

Thanh Hằng – Lệ Nguyễn