Nghệ nhân cuối cùng khắc mạt chược ở Hong Kong

Mạt chược là trò chơi phổ biến khắp Trung Quốc và trong cộng đồng Hoa kiều trên khắp thế giới, không chỉ để giải trí mà còn mang ý nghĩa truyền thống văn hóa.

Trẻ em thường học chơi mạt chược trong những dịp Tết Nguyên đán cùng gia đình, người lớn tuổi có thể chơi quanh năm. Các bộ mạt chược cổ thường được làm từ gỗ, ngà voi hoặc tre, được cắt, đánh bóng, khắc và tô màu thủ công.

Suốt hơn bốn thập kỷ, Ho Sau-Mei, 68 tuổi, gắn bó với cửa tiệm Kam Fat Mahjong do cha bà sáng lập từ năm 1962.

Trong ảnh là tiệm mạt chượt của Mei nằm dưới cầu thang trong hẻm rộng chưa đầy 2 m.

Bên trong tiệm là tủ kính bám bụi cao tới trần, chất đầy ảnh cũ và các bộ mạt chược đủ kiểu dáng.

Mei cho biết bắt đầu học nghề từ năm 13 tuổi. Vào những năm 1970–1980, các nghệ nhân từ Trung Quốc đại lục từng sang Hong Kong trao đổi kỹ thuật, giúp nghề khắc mạt chược thủ công phát triển thịnh vượng.

Vào thập niên 1960, Hong Kong có hơn 20 nghệ nhân khắc mạt chược, thậm chí có cả hội nghề nghiệp chính thức. Hiện phần lớn quân bài được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục. Từ năm 2014, nghề khắc tay mạt chược được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách “di sản văn hóa phi vật thể”, nhưng tại thành phố này hiện chỉ còn vài người theo nghề, và Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề.

Mỗi sáng trước 10h, nữ nghệ nhân đã ngồi vào chỗ, xếp sẵn khay gỗ với những quân bài bằng nhựa và chuẩn bị các dụng cụ chuyên dụng để khắc.

Sau ghế làm việc của bà là một bàn thờ nhỏ phát ra ánh sáng đỏ mờ. Phía trước bàn thờ đặt một bộ cờ mạt chược.

Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà cũng làm những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ.

Nghệ nhân dùng những dụng cụ khắc truyền thống với đầu mũi khác nhau để khắc từng ký tự, họa tiết lên quân bài, kẹp chặt giữa ngón cái và ngón giữa.

Bà dùng một công cụ giống chiếc vặn nút chai được dùng để khoan các họa tiết lên mặt quân cờ.

Sau khi khắc xong, bà chuyển sang công đoạn tô màu, dùng những hủ sơn đỏ, xanh, lục cũ kỹ.

Cuối ngày, Mei kết thúc việc tô màu, để quân bài khô dần đến chiều và bắt đầu thu dọn. “Tôi vẫn là phụ nữ mà, phải về nấu cơm, lo việc nhà nữa”, bà nói và cho biết buổi tối sẽ nghỉ ngơi, xem TV và chăm sóc đôi tay đã mỏi sau nhiều năm cầm dụng cụ.

Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng).

Từ khi Hong Kong chuyển từ trung tâm sản xuất sang trung tâm tài chính vào thập niên 1990, ngành làm mạt chược thủ công cũng dần biến mất. Những bộ bài sản xuất công nghiệp hiện chỉ bán với giá 70 tệ (khoảng 250 nghìn đồng) trên các trang trực tuyến.

Cửa tiệm không có hệ thống đặt hàng online. Khách muốn mua phải gọi điện hoặc tới trực tiếp. Bà ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kĩ.

Hiện nghệ nhân chỉ làm việc đến khoảng trưa vì không còn đủ sức làm cả ngày nữa. Bà nói chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì.

Trong ngày, một khách hàng người Anh gọi đến hỏi về đơn hàng vợ anh đặt cách đây vài tuần. Bà Mei nhờ người phiên dịch, tìm số điện thoại trong sổ, và xác nhận bộ bài sẽ hoàn thiện trong tuần tới.

Một phòng chơi mạt chược được cấp phép, cách cửa tiệm bà Mei vài con phố. Nơi này đã chuyển sang dùng quân bài đặt mua từ Trung Quốc đại lục.

Theo bà Mei, khi còn trẻ bà thường chơi mạt chược với anh chị em trong nhà, nhưng hiện không còn nhiều thời gian, chỉ thỉnh thoảng mới nhận lời mời từ bạn cũ.

Hằng năm, sinh viên và nhà báo vẫn đến tìm hiểu, nhờ đó nghề của bà được nhiều người biết đến dù đang dần mai một. Từng nhận nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng bà Mei đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình.

“Tôi không biết còn làm được bao lâu nữa nhưng chừng nào còn cầm được dụng cụ, tôi vẫn sẽ tiếp tục”, bà nói.

Tuấn Anh (Theo CNN)